Malazgirt zaferinden sonra Türklüğün öneminin artmasıyla birlikte Araplara Türkçenin ne kadar zengin bir dil olduğunu öğretmek için Dîvânu Lugâti’t-Türk eserini yazan Kaşgarlı Mahmud, Türkçenin ilk lügatını düzenleyen ve onu öğreten kişi olarak anılmaktadır. Yazdığı eser Türkçenin bilinen en eski sözlüğüdür.
Karahanlılar’ın en önemli eserlerinden biri olan Kaşgarlı Mahmud’un bu eseri, bilinenin aksine sadece bir sözlük değildir. Türkçeyi öğretim yöntemlerinden tutun da geleneklerden, bir çocuğun bakımı ve yetiştirilmesine kadar birçok konuyu ele almıştır. Bu eserden Türk çocukların oynadığı oyunlar, oyunların kuralları hakkında çok geniş bilgiler de ediniyoruz.
Bu eserde yer alan bazı oyunlara göz atalım:
Aşık: Çoğunlukla erkek çocuklar oynamaktadır. Koyun, keçi, koç gibi hayvanların ayaklarından çıkarılan aşık denen bir kemikle oynanır. Küçükbaş hayvancılığın yaygın olduğu bölgelerde bu oyun daha yaygındır. Çocuklar bu kemiği önlerine atarak onun üste gelen yüzünün taşıdığı anlam ve değere göre oynarlar. Farklı yüzleri olması sebebiyle zar niyetiyle de kullanılmıştır. Savaşı kimin kazanacağını tahmin etmek için de aşık atılırdı. Cam bilyelerin olmadığı dönemde bilye işlevi de görmüştür.
Karagun: Akşam karanlığında oynanan bir oyundur. Bugünkü saklambaç ile benzerlik gösterdiği bilinmektedir. Eserde bu oyunla ilgili çok detay bulunmamaktadır.
Tepük: Kıl, yün sarılarak bir top yapılır. “Çocuklar bunu teper.” diyerek açıklanmıştır.
Ceviz: Bir çukura cevizlerin sokulmasını esas alan oyundur. Bir çukur kazılır, bir miktar uzağına atış yapacak kişinin duracağı yer işaretlenir. Kazılan çukurun etrafına dizilen cevizleri vurmaya çalışırlar. Vurup çukura düşürülen ceviz kazanılır.
Çenğli Menğli: Bu oyun hakkında iki görüş mevcuttur. Tahterevalliye ve salıncağa benzetildiği söylenmektedir.
Köçürme: Günümüzde mangala olarak bilinen bir zeka oyunudur.
Büzüşmek: Halay çekmek olarak ifade edilebilir.
Bebek: Günümüzde de çok yaygındır. Kız çocuklarının yapmış oldukları bebeklerle oynaması olarak düşünülebilir.
Çelikçomak: İki takım oluşturulur. Çelik ve çomak adı verilen değnekler vardır. Yere çukur kazılır. Çelik adı verilen küçük değnek çukura konulur. Çomak adı verilen uzun değnekle çelik uzağa fırlatılmaya çalışılır.
Görüldüğü üzere bu eser sadece Türk dilinin tarihini aydınlatmakla kalmamış, kültürümüzü de tanıtmıştır. Ek olarak 2024 yılı UNESCO tarafından “Dîvânu Lugâti’t-Türk Yılı” olarak ilan etmiştir.
UMAY
Bir yanıt yazın