Türk tarihinde matematikte, astronomide, ülkeler arasındaki elçilik görevinde, eğitmenlikte çok önemli isim yapmış Ali Kuşçu’nun serüvenli hayatına ilişkin birkaç notu ekleyerek okurlarımıza bilim tarihimize olan katkılarını sizlere aktarmak istiyorum.
TİMURLU DEVLETİ’NDE YETİŞMESİ VE HAYATI
Babası Timurlu Devleti’nde Uluğ Bey’in kuşçusuydu. Bu sebeple de kuşçu lakabıyla anılmıştır. 1403’te, Emir Timur’un ölümünden 2 yıl önce Timurlular’ın başkentinde dünyaya gelmiştir. Dönemin hükümdarlarından olan, başka bir Türk bilgini Uluğ Bey’den, Kadızade-i Rumi’den (gözlemevi müdürü) dersler alarak bilgisini genişletmiştir. Öğrenimini tamamlamak için Kirman’a gittiğinde Ay’ın hareketleri konu- sundaki problemlerin tartışıldığı bir çalışma olan Hall-ü Eşkâl-i Kamer‘i (Ay’ın görünümleri üzerine) yazmıştır. Bu eserinden sonra da Uluğ Bey’e yardımcı olmak üzere rasathanede üst görevlerde bulunmuştur.
Uluğ Bey Rasathanesi
Uluğ Bey Rasathanesi
Uluğ Bey’in öğrencisinden bekledikleri bitmemiştir. Onu eğitiminin ilerlemesi adına Çin’e yollamış ve o da dönüşte Dünya’nın yüzölçümünü ve tutulmayı 24 derece olarak hesaplamıştır.
AKKOYUNLU DEVLETİ’NE GEÇİŞİ
Uluğ Bey’in 27 Ekim 1449 tarihinde ölmesiyle birlikte hem karışıklıklardan kaçınmak hem de ok istediği hacc ziyaretini gerçekleştirmek için Mekke’ye doğru yol almıştır. Tebriz’de Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan ile karılaşmıştır. Uzun Hasan, bilim insanlarına değer veren birisi olarak onu himayesi altına almıştır. Bir süre Uzun Hasan’ın, devletleriyle gergin münasebetleri bulunan Osmanlı ile görüşmelerde elçilik yapmasını buyurmüştür.
ALİ KUŞÇU OSMANLI DEVLETİ’NDE
Barış görüşmeleri amacıyla Osmanlı Devleti’ne, Fatih Sultan Mehmet ile münasebetleri gelişen Ali Kuşçu, hükümdar tarafından büyük bir saygıyla karşılanmıştı. Bilim insanlarına çok büyük saygısı olan başka bir Türk hükümdarı olan Fatih, onun burada kalmasını rica ettiğinde Ali Kuşçu da bu teklifi kabul etmiş ve 1472 yılından itibaren Osmanlı’da kalmıştır. Yapılan büyük bir törenle de Fatih’in açtırdığı Sahnı Seman Medresesi’nde müderris olmuştur.
İSTANBUL’DA BİLİME KATKILARI
Ömrünün 46 yılını Timurlularda geçiren Ali Kuşçu, vefatına kadar artık Osmanlı Devleti toprakları içerisinde yaşayacak ve 16 Aralık 1474 tarihinde İstanbul’da vefat edip Eyüp Sultan Türbesi’ne defnedilecektir.
Burada külliyenin eğitim programlarını oluşturmaya başlamış, matematik ve astronomi dersleri vermiştir. Güneş saatleri icat etmiş, İstanbul’un enlem ve boylamlarını bugünkü derecelerine bire bir olarak hesaplamıştır. Şu anda da Fatih Camisi’nde Ali Kuşçu’nun güneş saati bulunmaktadır. Ayrıca enlem ve boylam hesaplamalarında başlangıç noktası olarak Ayasofya’yı kullanmıştır. Gezegenler arasındaki uzaklıkları hesaplamış, Ay’ın ilk haritasını çıkarmıştır.
ESERLERİ
İcatları ve buluşlarından haberdar olduklarımızın dışında, Üç tane önemli eserden bahsederek, diğerlerini de alta liste halinde paylaşacağım.
İlki Muhammediye adını verdiği matematik kitabıdır. Fatih’in adına hitaben bu ismi vermiştir. Diğeri, Fatih Sultan Mehmed’in Uzun Hasan ile karşılaştığı Otlukbeli Savaşı’nın ardından Fatih’e sunduğu Fethiye’dir. Kitabın ilk bölümünde gezegenlerin küreleri ve hareketleri konu edinilmişti. Diğer bölümde ise iklimlerden ve yerin şeklinden bahsediliyordu. Bir diğeri ise Fihrist-i Uluğ Bey Zici (Uluğ Bey Zici’nin Fihristi)’dir. Zic, bir cetvel olup yıldızların yerlerini ve gökyüzünün hareketlerini göstermektedir.
Astronomi-Matematik Alanında Oluşturduğu Eserler:
- Fihrist-i Uluğ Bey Zici
- Risâle fi’l-hisâb
- Risâle fi’l-hendese
- Risâle fi’l-mîzân
- Risâle fi’l-hendese-i şer’iyye
- Risâle fi’l-akâid
- Risâle fi’l-mantık
- Risale fi’l-heye
- Haşiye ale’t-Telvih
Dil-Gramer Alanında Oluşturduğu Eserler:
- Şerhu’ş-Şafiye li’bni’l-Hacib
- Unküdü’z-zevahir
- Şerhu’r-Risaleti’l-vaziyye
- Risale fi vazi’l-müfredat
Kelâm ve Fıkıh Alanında Oluşturduğu Eserler:
- Sharh e Jadid ale’t-Tejrîd
- Hashiye ale’t-Telvîh
- Unkud-üz-Zevahir fi Nazm-al-Javaher
Mekanik Alanında Oluşturduğu Eserler:
- Tazkare fi Âlâti’r-Ruhâniyye
Bonus
Türk tarihine, bilimine ve kültürüne bu denli faydaları dokunmuş bilim insanımızın aynı zamanda dünyadaki bilime katkılarına da şahit olmuş bulunmaktayız. NASA da bunun farkında olmuş olacak ki ayın bir kısmına Ali Kuşçu adını vermiştir. Başka bir yazıda buluşmak dileğiyle.
ÜLGEN
Bir yanıt yazın