Türklerin Tarihteki İlkleri

ASYA HUN DEVLETİ

Asya Hun Devleti, bilinen ilk Türk devleti olup, MÖ 209 yılında Mete Han’ın babası Teoman’ı öldürüp başa geçmesiyle kurulmuştur. Mete Han, vızıldayan oku ve 10’lu sisteme göre kurduğu ordusuyla, Avrupa içlerinden Çin’e kadar uzanan akınlar gerçekleştirip dünya tarihinde büyük bir şöhrete sahip olmuştur.

KARAHANLILAR

Karahanlı Devleti ya da kısaca Karahanlılar, 840-1212 yılları arasında Orta Asya ve Mâverâünnehir bölgelerini yönetmiş Karluk Türklerine ait bir hanedanlıktır. Orta Asya’da kurulmuş ilk İslam Hanedanıdır.

ULUĞ BEY

Uluğ Bey, Timur İmparatorluğu’nun 4. sultanı Türk matematikçi ve astronomi bilgini. Babası Timur’un küçük oğlu Şahruh, annesi Gevher Şâd’dır. 1394 yılında Azerbaycan’ın Sultaniye kentinde doğmuştur. Timur İmparatorluğu’nun 4. sultanı olan Uluğ Bey, önemli bir Türk matematikçi ve ilk Türk astronomi bilginidir. Yıldızlar Cetveli’ ni yaptı. Bu yıldız cetveli 17. yüzyıla kadar bu tür çalışmalar için standart oluşturmuştur. Cetvel, Uluğ Bey, El-Kaşi ve Kadızade başta olmak üzere gözlemevinde çalışan çok sayıda bilim adamının ortak ürünüydü. Uluğ Bey’i dünyaya tanıtan, astronomi alanında yaptırdığı eserler oldu. Onun en meşhur eseri Semerkant’ta yaptırdığı bu büyük rasathanedir. Büyük eseri Ziyc-i Uluğ Bey (Yıldızlar Kataloğu) adlı eserinde, Uluğ Bey’in hesaplarına göre, yıldız yılının uzunluğu 365 gün, 6 saat, 10 dakika, 8 saniyedir.

İBN SİNA

İbn Sînâ veya Ebu Ali Sînâ ya da Batılıların söyleyişiyle Avicenna, İslam’ın Altın Çağı döneminin en önemli doktorlarından, astronomlarından, düşünürlerinden, yazarlarından ve bilginlerinden biri olarak kabul edilen Fars polimat ve “polimerik erken tıbbın babası” olarak bilinen tabip, ilk Türk tıp bilginidir. Hastalıkların kaynağının gözle görülmeyen mikropların olduğunu ilk kez ortaya koyan İbni Sina, mikrop kavramını da tıp literatürüne sokmuştur. Hacamat tedavisini yapan ilk hekim İbn-i Sina’dır. Ameliyatlarda hastayı uyuşturan böylece daha az acı çekmesini sağlayan da İbni Sina’dır.

FARABİ

​Farabi Türkistan’ın Farab şehrinde doğmuş, 870-950 yılları arasında yaşamış ünlü İlk Türk düşünürü ve bilimadamıdır. Buhara, Bağdat, Şam, Kahire, Harran ve Halep gibi zamanın önemli ilim merkezlerini dolaşmıştır. Felsefe, matematik, mantık, siyaset bilimi ve musiki alanında eserler yazmıştır. Fârâbî, felsefe ve mantığın dışında tıp ve müzik ilmine de ilgi duymuştur. Tıp alanında inanılmazlara imza atmış, daha ziyade teorik alanda yaptığı çalışmalarda sağlıklı bir bedene sahip olmak için neler yapılması gerektiğini araştırarak bu doğrultuda tıp ilmi hususunda yedi esası saptamıştır. Farabi’nin mantığa olan katkısı iki yönlüdür. Öncelikle, Aristoteles’in mantığını Arapça konuşulan çevrelere doğru ve anlaşılır şekilde açıklamakta başarılı olmuştur. İkinci olarak, mantıktaki akıl yürütmelerin beş sınıfa ayrılmasının temellerini ortaya koymuştur.

APRIN ÇOR TİGİN

Uygur dönemine ait Mani dininin etkisinde şiirler yazmış adı bilinen ilk Türk şairidir. Turfan kazılarında bulunan şiirleri ilk kez A. von Le Coq tarafından 1919’da yayımlanmıştır. Bulunan iki şiirinden ilki, üç dörtlükten oluşan ve ilahi tarzında yazılmış bir övgü olup ilk dörtlüğü zedelenmiştir.

Aprın Çor Tigin’in bu şiiri, aşk konusunda yazılmış din dışı bir şiirdir. Yedi dörtlükten oluşan bu şiirin ilk dörtlüğü kayıptır. “Sevgili” adı verilebilecek olan bu şiir, Uygur edebiyatının, dolayısıyla Türk şiirinin ilk ve en eski şiir örneği sayılır.

İLK TÜRK DESTANI

Bilinen Türk destanları arasında en eskisi Yaratılış Destanı’dır. Bu destan, Altay Türkleri arasında anlatılagelmiştir. Rus Türkolog Vasili Radlof tarafından saptanıp yazıya geçirilmiştir. İslâmiyet’ten önceki döneme ait en eski destanlar Saka Türkleri’ne aittir. İslâmiyet öncesi Türk destanları, Türk millî destanının önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Yaratılış, Saka(Alp Er Tunga, Şu), Hun-Oğuz (Oğuz Kağan, Attila), Göktürk (Bozkurt, Ergenekon), Uygur (Türeyiş, Göç) destanlarından oluşan bu ürünlerin bilim ve kültür hayatına önemli bir etkisi olmuştur. Destanlar hakkında daha fazla bilgi için tıklayınız.