İstihbarat, Türk devletlerinde rakip devletlere karşı etkili bir şekilde kullanılmaktaydı. Bu konudaki ilk örnekleri Orhun Yazıtlarında görebiliyoruz. Rakip devletlerin nasıl durumlarda oldukları ön planda tutulmuştur. Bu koşulda Onlara karşı nasıl bir yol izlenmesi gerektiğine ilişkin nasihatlerden bolca bahsedilmiştir. “Çin’in tatlı sözüne, yumuşak ipeğine kanma” uyarısının bulunduğu Kül Tigin kitabesi buna en güzel örneklerdendir.
Öz Türkçe kelimeler arasında da istihbaratla ilişkili günümüzde bilinen birçok kelime bulunmaktadır. Kaçaklara “Küreg”, Arapça ces kökünden “gözetleyen, araştıran” manasında isim olan casus
kelimesine de “Çaşıt” denmekteydi. Prof. Dr. Erhan Aydın’ın Aktüel Tarih dergisindeki yazısına göre de iki kez Tonjukuk, iki kez de Şine Us yazıtında rastladığımız “Tıl” sözcüğü casus ve muhbir anlamına gelmektedir.
İstihbarat, Türklerin İslamiyetle tanışmalarından sonra da birçok devlette önemini önemini sürdürmeye devam etmiştir. Bunlardan biri de yine Orta Asya’da merkezli bir Türk devleti olan Timurlulardır.
Timurluların kurucusu Emir Timur, casusları ile bulundukları kentlerdeki maliyetleri, ürünlerin miktarlarını kendisine tasvir ederlerdi. Her mekandaki yöneticilerin, toplumun ileri gelenlerinin durumlarını kendisine bildirirlerdi. Bunların yanında günlük haberlerin kendisine her gün getirilmesini, haftalık haberlerin her hafta, aylık haberlerin her ay, yıllık haberleri ise her yıl kendisine yetiştirilmesini emretmişti. Bu casusların bilgilerinin yanında çevresinde sürekli bilim insanlarını da barındırarak onların ışığında devletine hükmetmeye çaba göstermiştir.
Günümüzde efsaneleşmiş hikayelerde yorumlandırılan Ankara Savaşı’nda da bu teşkilattan bolca faydalanmıştır. Osmanlı hükümdarı Yıldırım Bayezid’e karşı harekete geçmeden önce kendi lehine Anadolu da kamuoyu oluşturmak
için casuslarını gönderdi. Savaş esnasında toprakları ele geçirilmiş Anadolu beyliklerinin Osmanlı safında olup Timurlular’ın safına geçmesi istihbarat ağının kuvvetli olduğunun bir göstergesidir. Sözü edilen saf değiştirme orduların morali açısından fazlaca önem arz eden bir durum olup, istihbaratın savaştaki öneminin ne denli olduğuyla alakalı örneklerdendir.
Öz Türkçe kelimeler arasında da istihbaratla ilişkili günümüzde bilinen birçok kelime bulunmaktadır. Kaçaklara “Küreg”, Arapça ces kökünden “gözetleyen, araştıran” manasında isim olan casus
kelimesine de “Çaşıt” denmekteydi. Prof. Dr. Erhan Aydın’ın Aktüel Tarih dergisindeki yazısına göre de iki kez Tonjukuk, iki kez de Şine Us yazıtında rastladığımız “Tıl” sözcüğü casus ve muhbir anlamına gelmektedir.
İstihbarat, Türklerin İslamiyetle tanışmalarından sonra da birçok devlette önemini önemini sürdürmeye devam etmiştir. Bunlardan biri de yine Orta Asya’da merkezli bir Türk devleti olan Timurlulardır.
Timurluların kurucusu Emir Timur, casusları ile bulundukları kentlerdeki maliyetleri, ürünlerin miktarlarını kendisine tasvir ederlerdi. Her mekandaki yöneticilerin, toplumun ileri gelenlerinin durumlarını kendisine bildirirlerdi. Bunların yanında günlük haberlerin kendisine her gün getirilmesini, haftalık haberlerin her hafta, aylık haberlerin her ay, yıllık haberleri ise her yıl kendisine yetiştirilmesini emretmişti. Bu casusların bilgilerinin yanında çevresinde sürekli bilim insanlarını da barındırarak onların ışığında devletine hükmetmeye çaba göstermiştir.
Günümüzde efsaneleşmiş hikayelerde yorumlandırılan Ankara Savaşı’nda da bu teşkilattan bolca faydalanmıştır. Osmanlı hükümdarı Yıldırım Bayezid’e karşı harekete geçmeden önce kendi lehine Anadolu da kamuoyu oluşturmak
için casuslarını gönderdi. Savaş esnasında toprakları ele geçirilmiş Anadolu beyliklerinin Osmanlı safında olup Timurlular’ın safına geçmesi istihbarat ağının kuvvetli olduğunun bir göstergesidir. Sözü edilen saf değiştirme orduların morali açısından fazlaca önem arz eden bir durum olup, istihbaratın savaştaki öneminin ne denli olduğuyla alakalı örneklerdendir.
Meraklısına okuma önerileri:
- Aktüel Tarih, Derin Devlet ve Casuslar, Sayı 07, İstanbul, 2023.
- Emir Timur, Tüzükat-ı Timur, Hazırlayan: Kutlukhan Şakirov-Adnan Aslan, İstanbul, 2004.
- Jean-Paul Roux, Aksak Timur, Çev. Ali Rıza Yalt, İstanbul, 1994.
ÜLGEN
Bir yanıt yazın