Aytar Dergi

Ramazan ayı, Osmanlı Devleti’nde sadece bir ibadet dönemi değil, aynı zamanda toplumsal dayanışmanın, paylaşmanın ve manevi derinleşmenin zirveye ulaştığı bir zaman dilimiydi. Osmanlılar, bu mübarek ayın gelişine büyük bir heyecanla hazırlanır, şehirlerini süsler, sofralarını zenginleştirir ve fakir fukarayı gözeterek gerçek bir “Ramazan ruhu” oluştururdu.

Ramazan’a Hazırlık: Mahyalar ve Temizlik

Ramazan’ın gelişi Osmanlı topraklarında günler öncesinden hissedilirdi. Çarşılar ve pazarlar canlanır, özellikle un, hurma, bal, şerbet malzemeleri ve Ramazan’a özgü tatlılar için alışverişler yapılırdı. Evler temizlenir, kandiller parlatılır, camiler büyük bir titizlikle yıkanırdı.

Ramazan’ın geldiğinin en büyük işaretlerinden biri de mahya ışıklarıydı. Camilerin minareleri arasına asılan bu ışıklı yazılar, halka Ramazan’ın ruhunu hatırlatan mesajlar verirdi. Örneğin, “Hoş geldin ya Şehr-i Ramazan” ya da “İbadet eden kazançlıdır” gibi yazılar İstanbul’un siluetine ayrı bir güzellik katardı.

Sahur Vakti: Davulcular ve Bereketli Sofralar

Sahur, Osmanlı’da büyük bir özenle hazırlanırdı. Bugün olduğu gibi Osmanlı’da da sahur davulcuları vardı. Ancak onlar sadece insanları uyandırmakla kalmaz, mani söyleyerek Ramazan’ın neşesini de yayarlardı.

Osmanlı mutfağında sahurda tok tutacak yiyecekler tercih edilirdi. Pastırma, sucuk, peynir, zeytin ve bol ekmek tüketilir; üzerine şerbetler içilirdi. Hatta padişahlar bile sahur sofralarına ayrı bir önem verir, bu sofralarda devlet meselelerini bile konuşurlardı.

İftar Sofraları: Paylaşmanın ve Zenginliğin Buluşması

İftar, Osmanlı’da sadece bir yemek zamanı değil, aynı zamanda bir sosyal etkinlikti. Padişahtan fakire kadar herkesin sofrasında mutlaka hurma, zeytin ve su bulunurdu. Saraylarda ve konaklarda kurulan iftar sofraları, halkın buluşma noktası olurdu. Zenginler, fakirlere sofralarını açar, cami avlularında büyük kazanlarla yemek dağıtılırdı.

Saray mutfağında özellikle güllaç, helva ve hoşaf gibi tatlılar eksik olmazdı. Şerbetler de iftarın vazgeçilmezlerindendi; menekşe, gül, tarçın, demirhindi gibi doğal aromalı şerbetler iftar sofralarını süslerdi.

Teravih ve Ramazan Eğlenceleri

İftar sonrası teravih namazı, Osmanlı toplumunda büyük bir önem taşırdı. Camiye gitmek adeta bir gelenekti ve bu namaz, toplumun her kesimini bir araya getiren bir ibadet hâline gelmişti. Özellikle Sultanahmet ve Süleymaniye Camii gibi büyük camiler, Ramazan boyunca dolup taşardı.

Ancak Osmanlı’da Ramazan sadece ibadetten ibaret değildi. Özellikle İstanbul’da Karagöz-Hacivat oyunları, meddah gösterileri, fasıl dinletileri ve çeşitli eğlenceler düzenlenirdi. İnsanlar cami çıkışında kahvehanelere uğrar, burada hoş sohbetler edilir, kahve ve lokum eşliğinde geceler geçirilirdi.

Sadaka Taşları ve Zekât Hassasiyeti

Ramazan’ın en önemli yönlerinden biri de yardımlaşma ruhuydu. Osmanlı’da fakirlerin rencide edilmeden yardım alabilmesi için sadaka taşları kullanılırdı. Bu taşlar genellikle cami avlularına ya da mahalle köşelerine yerleştirilirdi. Varlıklı kimseler, bu taşların içine para bırakır, ihtiyacı olanlar da ihtiyacı kadarını alırdı.

Ayrıca iftar sofraları ve imarethaneler, yoksulların doyurulması için büyük bir titizlikle işletilirdi. Saray ve zengin aileler her gün yüzlerce kişiye yemek dağıtırdı.

Kadir Gecesi ve Bayram Hazırlıkları

Ramazan’ın son günlerine doğru Kadir Gecesi, Osmanlı’da adeta ikinci bir bayram gibi karşılanırdı. Camiler dolup taşar, sabaha kadar ibadet edilirdi. Bu gecede özellikle Eyüp Sultan ve Hırka-i Şerif Camii gibi kutsal mekânlar ziyaret edilirdi.

Ramazan’ın son günlerinde ise bayram hazırlıkları başlardı. Şekerlemeler, tatlılar yapılır, bayramlık kıyafetler hazırlanır, çocuklara hediyeler alınırdı. Bayram sabahı ise erken saatlerde bayram namazına gidilir, ardından büyükler ziyaret edilirdi.

Sonuç: Osmanlı’da Ramazan Ruhu

Osmanlı’da Ramazan, sadece oruç tutulan bir ay değil, bir ruh hâliydi. Bu dönemde toplumda yardımlaşma artar, sofralar bereketlenir, insanlar manevi olarak arınırdı. Osmanlı’nın Ramazan geleneği, bugün hâlâ Türkiye’nin pek çok yerinde yaşatılan, özlemle anılan bir miras olarak varlığını sürdürüyor.

Bugün bizler de Osmanlı’daki bu Ramazan ruhunu yaşatabilir, yardımlaşmayı, paylaşmayı ve manevi huzuru ön planda tutarak bu ayı en güzel şekilde değerlendirebiliriz.