Aytar Dergi

Yaren arkadaş demektir. Yaren anlamı itibarıyla da dost, arkadaş topluluğu demektir. Farsça kökenli bir sözcük olan yare, yara anlamına gelir. Ancak bu kelime genellikle bedende değil, kalpte açılan manevi yaraları nitelemek için kullanılır. Yarenlik etmek, Allah’ın da bahis konusu edildiği güzel bir sohbet biçimi demektir. Yaren muhtevasında, yar olmak söz konusudur. Allah’a yar olmak, dost olmak. Yar olmak; dost olmak demektir. 24 yâren’in bir araya gelerek oluşturdukları topluluğa ise yâran denilmektedir.

Ahi Yaren Anadolu’da, Balkanlarda ve Kırım’da yaşamış olan Türk Halkının sanat ve meslek alanında yetişmelerini, ahlâki yönden gelişmelerini sağlayan bir kuruluşun adıdır. Bu tanımlamalardan hareketle “Ahi” kelimesinin, kardeş, arkadaş, yaren, dost, yiğit anlamına geldiğini söyleyebiliriz.

Yâren sözlük anlamı olarak dost, arkadaş anlamındadır. 24 yâren’in bir araya gelerek oluşturdukları topluluğa ise yâran denilmektedir. Temeli Ahilik müessesesine dayanan ve ilin sosyo-kültürel yapısına yön veren Yâran geleneği günümüzde kış mevsiminde erkekler arasında yapılan sohbet toplantılarıyla aslına sadık kalınarak yaşatılmaktadır.

Çankırı Ülkemizin geleneksel kültürünün sürdürüldüğü ve korunduğu yörelerimizden birisidir. Yaran; Çankırı’nın geleneksel kültürünün en önemli simgesidir. Orta Asya günlerimizin izlerini de barındıran bu önemli gelenek Ahilik kültüründen de etkilenmiştir.

Yaran iki temel kaynaktan beslenir. Birisi Türk töresi, yani eski gelenek ve göreneklerimiz, diğeri İslami inanışlar. Bunlar Ahilik ve fütüvvettir. Türk İslam sentezinin en güzel örneklerinden biri Yaran Kültürü’dür diyebiliriz.

Misafirperverlik, cömertlik, cesaret, kahramanlık, yiğitlik, yardımlaşma ve dayanışma, birlik ve beraberlik, sevgi ve saygı, istikrar, düzeni bozacak davranışlardan uzak durma, merhamet, diğerkâm olma ve tevazu Yâran’ın beslendiği ana kaynaklardır. Bu değerler Türk Kültürünün sembolleridir. Bu açıdan Çankırı Yaran Kültürü; Türk Kültürünün simgesi olmuştur. Dolayısıyla Yaran; Milli Kültür simgesidir diyebiliriz.  

Yaran; eğlence, dinlenme, yardımlaşma, eğitim, toplumsal dayanışma, güzel sanatlar, musiki, edebiyat,  gibi yönleriyle gerçek bir kültürel öğeler bileşimidir. Çok boyutludur.

Kış döneminde yakılan ocaklarla varlığını sürdüren Yaran geleneği gönüllülük esasına dayanmaktadır. Kendine özgü olarak örgütlenmiş, üyelerinin kendi dilekleriyle katıldığı sürekli bir topluluktur. Yüzyüze, kendi ihtiyaçlarını giderici, geleneğin sürdürülmesi için uğraş veren yaran üyeleri, ilgi birliği, toplumsallaşma ve inançların pekiştirilmesi gibi önemli insani özelliklerin gelişmesine neden olurlar.

Dost, arkadaş, sırdaş anlamlarına gelen Yaranın herkes tarafından bilinen açık ve kapalı diye ikiye ayrılan olmazsa olmaz düsturları vardır. Yaranın kapısı açıktır, misafirperverdir. Kalbi açıktır, kimseye karşı kin ve nefret beslemez hep olumlu düşünürler. Alnı açıktır, yüz kızartıcı, mahcup edici işler yapmazlar. Eli kapalıdır, harama el uzatmazlar. Dili kapalıdır, kimse hakkında kötü söz söylemezler. Beli kapalıdır, gayri ahlaki ilişki içinde olmazlar.

Çankırı Valiliğinin teklifi ve Kültür ve Turizm Bakanlığının çalışması sonucu UNESCO tarafından soyut dalda Dünya Kültür Mirası içerisine alınan Yaran Geleneği; geçmişte olduğu gibi bugün de aslına uygun olarak Çankırıda yaşatılmaktadır. 

Yaren ve Yarenlikle İlgili Bazı Terimler

Yaren ocağı: Yâren sohbetleri, Cumartesi akşamları yapılan yemekli toplantılara “Yâren yemek” ya da “Ocak yakmak” adı verilir.

Yaren ağası: Yâren gecesini organize eden, eğlencelerde dozu ayarlayan kişi ise baş ağa. Her Yâren Gecesi’nde bir baş ağa, bir küçük başağa, reis, çavuş ve 24 yaren ağası bulunuyor. Bunun yanı sıra gelecek misafirler ile ilgilenen ocakçılar bulunuyor.

Yaren Gecesi: Sergilenen folklor gösterileri, oynanan orta oyunları ve canlı müzikle hoş bir gece geçiren misafirlere geleneksel bir sofrada “Yaren Yemeği” ikram edildi. Saatler gece yarısını gösterdiğinde ise konuklar geleneksel Cezayir Havası eşliğinde uğurlandı.

Yâren üyelerinin sayısı: il merkezi, ilçe ve köylerde farklı olmakla birlikte Yâren Meclisi, esas itibariyle 24 kişiden meydana gelir. Bu sayı; Oğuzlar’ ın 24 boyunu sembolize eder. Ekonomik zorluklardan dolayı, köylerdeki Yâren sayısının 50’ye kadar çıktığı da gözlemlenir.

ÇAVUŞ:

• Yâren Meclisi’ nin temizliğinden, düzeninden, çay ve kahve ikramlarından, yemeklerin hazırlanmasından ve oyunlarda “tura” vurma hizmetlerinden sorumludur.
• Yâren’in her türlü durumunu Küçük Başağa’ya ya da Yâren Reisi’ne aktarır.

 BÜYÜK BAŞAĞA:

• Genellikle Yâren Meclisi’nin en yaşlı üyesidir.
• Halk ifadesi ile “Yâren yemiş”, adap ve erkân bilen, otoriter bir özelliği bulunur.
• Daha çok, küçük hareket ve sezilmeyen işaretlerle Yâren Meclisi’ni sevk ve idare eder.
• Sosyal hayat içinde de bütün yârenlerin yönlendiricisi ve baş danışmanıdır.
• Kurulacak mahkemede ise “Yargıç” görevini üstlenir.

 KÜÇÜK BAŞAĞA:

• Yaş ve mevki itibariyle Büyük Başağa’dan küçüktür.
• Yâren organizasyonunun önemli bir bölümü ona aittir.
• Yâren üyeleri ile Büyük Başağa arasındaki iletişimi sağlar.
• İşlerin yürütülmesinde “Çavuş” ona yardım eder.
• Yârenlerin günlük işleriyle de ayrıca ilgilenir.
• Kurulacak mahkemede ise “Savcı” görevini üstlenir.

YÂREN REİSİ:  

• Başağa’lar ile Yâren üyeleri arasında bir denge unsurudur.
• Yâren Reisi’ne köylerde, genellikle “Yiğitbaşı” denir.
• Kurulacak mahkemede ise, “Avukat” görevini üstlenir. 
• Büyük Başağa, Küçük Başağa, Yâren Reisi ve Yârenler’den oluşan bu seçkin topluluk; yaşadıkları süre içinde sevgi, saygı ve yardımlaşmayı devam ettirirler.
• Hatta yıllar sonrasında bile birbirlerine aynı hitaplarda bulunurlar.
• Bu durum; özel ilişkilerinde ve sosyal hayatlarında da olgunlaşarak devam

MEYDAN: Yârenlerin ve misafirlerin sohbet ettiği, kare şeklindeki ana bölüm.

BAŞAĞALAR KÖŞESİ: Başağalar’ın oturduğu, meydan kapısının tam karşısındaki iki ayrı köşedir.

MEDHAL: Meydanın giriş kapısının hemen sağ tarafında bulunan hizmet ve takdim görevlerinin bulunduğu yerdir. Sazende Heyeti de, genellikle bu bölümün sağ tarafında bulunur.

Kurallar:

• Yâren meclisleri’nde giyim kuralları
• Yâren odası’na yârenlerin giriş kuralları
• Yâren odası’na misafirlerin giriş kuralları
• Yâren meclisi’nde kahve ve çay ikramı kuralları
• Yâren meclisi’nde yemek kuralları
• Yâren meclisi’ndeki diğer kuralları

Ferhat R. KİBAROĞLU